Kuzey Kutbu’nun donmuş topraklarında binlerce yıldır hareketsiz bekleyen mikroskobik yaşam formları, bilim insanlarının laboratuvar ortamında yaptığı deneylerle yeniden hayata döndü. Kulağa bilim kurgu gibi gelse de, bu gelişme hem bilim dünyasında heyecan yarattı hem de bazı önemli soruları gündeme taşıdı: Antik mikroplar yalnızca bilimsel bir merak konusu mu, yoksa geleceğin potansiyel tehditlerinden biri mi?

Colorado Boulder Üniversitesi’nden bir araştırma ekibi, Alaska’da yaklaşık 40 bin yıl boyunca donmuş halde kalan mikroorganizmaları kontrollü koşullarda yeniden canlandırmayı başardı. Bu mikroskobik canlılar, “permafrost” olarak adlandırılan kalıcı don tabakasının derinliklerinde, adeta zamanın dışında bir uykuda bekliyordu.

Permafrost, toprak, kaya ve buz karışımından oluşan ve yıl boyunca donmuş kalan katmanları tanımlamak için kullanılan bir terim. Dünya’nın kuzey yarımküresinde geniş bir alanı kaplayan bu donmuş toprak, aynı zamanda binlerce yıl öncesine ait organizmaları da içinde barındırıyor. Araştırmacılar, Alaska’daki Fairbanks yakınlarında bulunan Permafrost Araştırma Tüneli’nde yürüttükleri çalışmalarda bu örnekleri yüzeye çıkardı.

Toplanan örnekler laboratuvarda belirli sıcaklıklara maruz bırakıldı. Mikroplar doğrudan uyanmadı; ancak birkaç ay süren bir “yavaş uyanış” sürecinin ardından, bazı hücrelerin yeniden canlanmaya başladığı gözlemlendi. İlk başta her 100.000 hücreden yalnızca biri hareketlenme gösterdi. Altı ay sonra ise, bu mikroskobik yaşam formları çevrelerinden bağımsız, yoğun koloniler oluşturmaya başladı. Hatta bazıları “biyofilm” adı verilen kaygan ve dirençli tabakalar meydana getirdi.

Uyanan mikropların etkisi ne olacak?

Bu gelişme, yalnızca mikrobiyoloji alanında değil, küresel iklim araştırmaları açısından da önemli. Çünkü bu mikroorganizmalar canlandıklarında sadece biyolojik değil, kimyasal etkiler de yaratıyor. Örneğin bazı türlerin yaşamsal faaliyetleri sırasında karbondioksit (CO₂) saldığı, hatta bazı durumlarda metan gibi daha güçlü sera gazlarının da atmosfere karışabileceği tespit edildi.

Jeolojik bilimci Dr. Tristan Caro, Alaska yaz mevsimlerinin uzamasının bu tür donmuş mikropların uyanmasına olanak tanıyabileceğini söylüyor. Ona göre birkaç sıcak gün değil, mevsimlerin genel yapısındaki değişim esas endişe kaynağı. Çünkü bu değişim, permafrostun derinliklerindeki karbon ve metan rezervlerinin serbest kalmasına yol açabilir. Özellikle metan gazının karbondioksite kıyasla çok daha güçlü bir sera etkisi oluşturduğu biliniyor.

Mikroorganizmaların yeniden canlanması yalnızca iklim üzerinde değil, halk sağlığı açısından da bazı riskleri beraberinde getiriyor. Her ne kadar bu mikroplar şu anda insanlara doğrudan bir tehdit oluşturmuyor gibi görünse de, geçmişteki bazı patojenlerin atası olabilecekleri ihtimali araştırılıyor. Bilim insanları, bu tür canlıların bir şekilde bir konağa bulaşması halinde yeni enfeksiyon hastalıklarına yol açabileceğinden endişe ediyor.

2022 yılında Sibirya’da yapılan bir çalışmada, yaklaşık 48.500 yıldır donmuş halde bulunan “Pandoravirus” adlı bir virüs yeniden hayata döndürülmüştü. O örnek insan sağlığı için risk taşımıyordu, ancak buzulların altında ne tür başka organizmaların beklediği halen bilinmiyor. Bu belirsizlik, kutuplarda yaşanan erimenin yalnızca çevresel değil, aynı zamanda biyolojik bir tehdit olabileceğini düşündürüyor.

“Soğuk” bir uyarı

Araştırma ekibi, bu mikroorganizmaların donmuş ortamda hayatta kalabilmesini, hücre zarlarında kullandıkları özel yağ asidi yapılarına bağlıyor. Bu yapılar, aşırı soğuk ve karanlık ortamlarda binlerce yıl boyunca canlı kalmalarını sağlamış olabilir. Ancak bu dayanıklılık, onları aynı zamanda potansiyel bir tehdit haline de getiriyor.

Her ne kadar permafrost bölgeleri insan yerleşimlerinden uzak olsa da, yalnızca bir temas bile yeterli olabilir. Mikropların bir hayvana ya da insana bulaşması, doğada daha önce görülmemiş etkilerin zincirleme şekilde ortaya çıkmasına yol açabilir.

Bugün bilim insanları, yalnızca geçmişin sırlarını çözmeye değil, geleceğin olası tehlikelerini öngörmeye çalışıyor. Permafrost altındaki bu görünmeyen dünya, belki de en büyük sınavlarımızdan birine dair sessiz bir uyarı taşıyor: Doğa, geçmişi yalnızca toprağın altında değil, buzun içinde de saklıyor. Ve o geçmiş, bir gün geri dönebilir.