İran’ın güneydoğu bölgesinde yer alan ve yüz binlerce yıldır sönmüş kabul edilen Taftan Yanardağı’nda beklenmedik bir hareketlilik tespit edildi. Yeni yayımlanan bilimsel bir araştırma, volkanın zirvesine yakın bir alanda on aylık kısa bir sürede 9 santimetrelik çarpıcı bir yükselme yaşandığını belirledi. Bu durum, yer altında gaz basıncının biriktiğini ve daha önce bölge için risk teşkil etmediği düşünülen bu devin yakından izlenmesi gerektiği sinyalini veriyor.

Normalde, yaklaşık 11.700 yıl önce başlayan Holosen döneminden bu yana patlamamış volkanlar “sönmüş” olarak kabul edilirken, Taftan Yanardağı’ndaki bu son aktivite, bilim insanlarının volkanı artık “uykuda” olarak tanımlamasının daha doğru olacağını öneriyor. İspanyol Ulusal Araştırma Konseyi’nden volkanolog ve çalışmanın kıdemli yazarı Pablo González, bulguların yanardağın gelecekte “şiddetli ya da daha sessiz bir şekilde bir salınım yapması gerektiğini” gösterdiğini belirtiyor. Ancak şimdilik yakın bir patlama korkusu için herhangi bir neden bulunmadığının da altını çiziyor.

Yer altındaki basıncın sırrı

Yaklaşık 3.940 metre yüksekliğindeki Taftan, Arap Okyanusu kabuğunun Avrasya kıtasının altına daldığı jeolojik bir alanda bulunuyor. Yanardağ halihazırda aktif hidrotermal sistemlere ve kükürt yayan bacalara (fumarol) ev sahipliği yapsa da, insanlık tarihinde kayıtlara geçmiş bir patlaması bulunmuyor.

Volkanolog Mohammadhossein Mohammadnia, 2020 yılında yaptığı ilk uydu incelemelerinde yanardağda herhangi bir hareketlilik görmemişti. Ancak 2023 yılında sosyal medyada bölge halkının yanardağdan çıkan yoğun gaz emisyonlarını bildirmesiyle durum değişti. Hatta bu gazların kokusunun 50 kilometre uzaktaki Khash şehrine kadar ulaştığı rapor edildi.

Bölgenin coğrafi ve siyasi zorlukları (uzak konumu, isyancı grupların faaliyetleri ve sınır çatışmaları) nedeniyle karadan GPS izleme sistemleri kurulamadığı için araştırmacılar, Avrupa Uzay Ajansı’nın Sentinel-1‘inden gelen uydu görüntülerini incelemeye odaklanıyor. Bu veriler, zirveye yakın bölgede zeminde belirgin bir kabarma olduğunu ve bunun yer altındaki basıncın arttığına işaret ettiğini doğruladı.

Mohammadnia’nın hesaplamalarına göre, yüzeydeki bu yükselmeyi tetikleyen itici güç, yerin 490 ila 630 metre altında bulunuyor. Bilim insanları, depremler veya yağış gibi dış etkenleri dışladı ve yükselmenin asıl magma rezervuarından (3,5 km’den daha derinde) bağımsız olduğunu tespit etti.

İki olası senaryo

Bu yükselmenin sebebi olarak ise iki olası senaryo üzerinde duruluyor: Ya volkanın altındaki hidrotermal sistemde bir değişiklik oldu ve bu gaz birikimine yol açtı; ya da az miktarda magma yukarı doğru kayarak gazların üzerindeki kayalara doğru kabarcıklar oluşturmasına, kaya çatlaklarındaki basıncı artırmasına ve zeminin kabarmasına neden oldu.

Araştırmacılar, elde edilen bulguların halk arasında paniğe yol açmasını amaçlamadıklarını, ancak İran’daki ilgili makamlara bölgeyi daha yakından izlemek için kaynak ayırmaları konusunda bir uyarı niteliğinde olduğunu ifade ediyor. Bundan sonraki aşama, gaz izleme uzmanlarıyla işbirliği yaparak volkanın aktivitesini daha detaylı analiz etmek olacak.