Sistem Toplama Sonrası Neler Yapmalısınız?

Masaüstü bilgisayarınızı kendiniz toplamak hem zevkli, hem de öğreticidir. Bilgisayarınızı daha yakından tanır ve olası sorunları rahatlıkla çözebilirsiniz. Peki sistem toplama sonrası yapmanız gerekenler neler?

Bilgisayarımızı inşa ederken birçok bileşen, fazla sayıda kablo kullanırız. Sistem toplama bittikten sonra her şeyin iyice kontrolünü yapmalıyız ki ilerleyen günlerde sorunlarla karşılaşmayalım. Öte yandan her şeyin yerli yerinde olduğundan emin olmak da yeterli değil. Sistemi topladıktan sonra yapılabilecek bazı kontroller, ayar değişiklikleri ve güncellemeler var.

Kasada her şey tamam, kablolar düzgün bir şekilde bağlı ve ilk kez güç düğmesine basacaksınız. Şimdi bu aşamada yapılması gerekenlere beraber bakalım.

Yeni PC’nizin başarılı bir şekilde POST (A Power-On Self-Test) yaptığından emin olmanız için yapmanız gereken ön donanım kontrollerini aşağıda sıralıyoruz. POST, her şeyin olması gerektiği gibi çalıştığından emin olmak için otomatik olarak çalıştırılan bir sınama testidir.

Sistemi kendiniz monte etmediyseniz ve önceden kurulmuş bir PC satın aldıysanız, PC kasasının içinde veya dışında PC’nizi açmadan önce çıkarılması gereken herhangi bir ambalaj malzemesi/dolgu malzemesi olmadığından emin olun.

Buna ek olarak toplama sonrası ilk defa çalıştırılan sistemin açılması biraz zaman alabilir. Burada sabırlı olmanızda fayda var. Özellikle de Ryzen 7000 AM5 sistemlerin açılışı 40 saniyeyi geçebiliyor. Ayrıca sistem açıldıktan sonra da karşınıza New CPU installed gibi bir uyarı çıkabilir. F1’e basıp BIOS’a girebilirsiniz bu aşamada.

Bilgisayarınızın en önemli başlangıç programı olan BIOS (Basic Input/Output System-Temel Giriş/Çıkış Sistemi), sisteminizi başlatmaktan sorumlu yerleşik çekirdek işlemci yazılımıdır. Tipik olarak bilgisayarınıza bir anakart yongası ile yerleştirilmiş olan bu yazılım, PC işlevselliği için bir aracı işlevi görür. Yani işletim sistemi ile donanım arasındaki iletişimi sağlayan katmanlardan biridir.

Silinebilir, programlanabilir, salt okunur bir bellek (EPROM) yongası üzerinde programlanan BIOS, güç kaynağı kapatıldığında verileri tutan bu bellek yongasında depolanır. Bilgisayar yeniden açıldığında ise BIOS aynı saklanan verilerle yoluna devam eder. BIOS sistemi ayrıca bilgisayarınızın işletim sistemi ile sabit disk, SSD, klavye, ekran kartı, yazıcı veya fare dahil olmak üzere tüm bağlı aygıtlar arasındaki veri akışını yönetmekten de sorumlu.

BIOS üzerinden takılı bileşenlerimizi kontrol edebilir, çeşitli ayarlar yapabiliriz. Güç tuşuna bastıktan sonra genellikle F2 veya DEL tuşuna art arda basarak BIOS’a ulaşabiliyoruz.

Bilgisayarlar, başlangıç ekranında insanları bekletmemek ve önyüklemeyi hızlı bir şekilde gerçekleştirmek için hızlı bir açılış sürecinden geçiyor. Bu nedenle BIOS’a giriş yapabilmek için hızlı davranmakta fayda var.

Bilgisayar ve anakart üreticilerinin tümü, maalesef BIOS’a giriş yapabilmemiz için farklı tuşlar belirliyor.

Kullandığınız markanın kısayol tuşunu tam olarak bilmiyorsanız, aşağıdaki BIOS tuş listesi size yardımcı olabilir. Daha kapsamlı bir liste için Technopat Sosyal’deki tablomuza da bakabilirsiniz.

Bilgisayarınız açılırken belirtilen bu kısayol tuşlarına bastığınızda karşınıza doğrudan BIOS ekranı gelmeli. Bazı sistemler kısayol tuşlarına tekrar tekrar basılmasını ve bazıları kısayol tuşuna ek olarak başka bir tuşa basılmasını gerektiriyor. Bir hatırlatma olarak, bilgisayarınızla ilgili en doğru bilgilere ulaşmak için kullanım kılavuzuna veya üretici web sitesine bakabilirsiniz.

Önemli bir noktadan bahsedelim: BIOS’ta değiştirdiğiniz herhangi bir ayar kalıcı olarak uygulanmak istiyorsanız, ‘Esc’ tuşuna bastığınızda karşınıza gelen ‘Save Changes and Exit (Değişiklikleri Kaydet ve Çık)’ seçeneğini seçtiğinizden emin olmalısınız. Daha iyi bir yöntem olarak F10 > Yes yolunu da izleyebilirsiniz.

Ana BIOS ekranı bize işlemci modelini, saat hızlarını, çekirdekleri, RAM kapasitesini, frekansları ve gecikme sürelerini göstermekte. Bununla birlikte, depolama sürücülerinizin sistem tarafından tanımlandığını görmek mümkün. Her şey yolunda olsa da muhtemelen belleklerin düşük frekansta çalıştığını göreceksiniz.

Intel XMP (Extreme Memory Profile) ve AMD EXPO (Extended Profiles for Overclocking) teknolojileri, birkaç tıkla RAM’leri kutuda yazan frekansıyla çalışacak şekilde hızlı bir şekilde ayarlamamıza olanak tanır.

XMP/EXPO ayarını anakart markasına bağlı olarak farklı yerlerde bulabilirsiniz. Ancak BIOS’ta biraz gezindiğinizde gözünüze bu ayar hemen çarpacaktır. Sadece ayarı ve ardından bellek hızını seçmeniz yeterli. Bu arada, XMP özelliği AMD tabanlı sistemlerde de mevcut.

Hazır BIOS’a girmişken depolama sürücülerini kontrol etmekte yarar var. SSD ve HDD’lerimiz genellikle BIOS üzerinde “Storage” sekmesinde görünür. Burada M.2 veya SATA bağlantısıyla bağlı olan sürücüleri görebilirsiniz. Eğer eksiklik varsa sürücüyü doğru takıp takmadığınıza tekrar bakın.

Boot Priority ayarı, sistemin açıldığında veya yeniden başlatıldığında hangi aygıttan önyükleme yapacağını seçmesini sağlar.

Sistem topladıktan sonra genellikle hemen yeni bir işletim sistemi kurmak isteriz. Bunun için de USB bellekleri kullanıyoruz. Burada kısa izlemeniz gereken yol şu şekilde:

Ek olarak, bazı BIOS’larda sürücülerin üzerine tıklayarak önyükleme yapma özelliği mevcut.

Eğer boot menüsünü kullanmak yerine BIOS Boot ayarlarında değişiklik yaptıysanız, işletim sistemini sağlıklı bir şekilde yükledikten sonra bu ayarı tekrar değiştirmeniz gerekecek. Bu noktada Windows Boot Manager girdisinin sıralamanın en üstünde olduğundan emin olmanızda fayda var.

Burada sık yapılan bir yanlış da SSD veya HDD modelini ilk sıraya almak. Bu zaten CSM’nin devrede olduğu anlamına gelir ki UEFI destekleyen bir ekran kartınız varsa CSM’yi kapatmanızda fayda var. Bu sayede hem Secure Boot’u sorunsuz açabilir hem de PC açılışını hızlandırmış olursunuz.

Ayrıca isteğe bağlı olarak BIOS üzerinden fan eğrisi ayarlarını yapabilirsiniz. Anakart üreticisinin genellikle önceden varsayılan olarak ayarlanmış bir fan eğrisi vardır, ancak bu ayarlar çoğu zaman yetersiz bir şekilde ayarlanır.

Fan eğrileri işlemci fanı çok erken hızlanacak şekilde düzenlenmiş olabiliyor Bu da gürültü seviyesinin istediğinizden daha yüksek olmasına sebebiyet verebilir. Öte yandan, fanların geç hızlanması donanımın ısınmasına ve performansı düşürmesine neden olabilir. Eğer fazla tecrübeniz yoksa bu adımı pas geçebilirsiniz. Ancak kısaca ideal ayarlardan söz edelim.

Fan hızları boyutlarla doğru orantılıdır. Büyük boyutlardaki fanlar, aynı miktarda havayı iterken küçük fanlardan daha yavaş döner. Bu soğutucular ayrıca daha düşük RPM’ler sayesinde daha sessizdir. İşte CPU soğutucusunun fan boyutuna bağı olarak tipik RPM aralıkları:

Fanlar 600 RPM ile 3000 RPM arasında hızlarda döner. Bu noktada, en doğru değerleri görmek için soğutucunun resmi ürün sayfasını kontrol etmekte fayda var.

Genel olarak bir değerlendirme yapacak olursak, ideal fan hızı, maksimum RPM hızının 3/2’si değerindedir. Bu değerlerde soğutucu nispeten sessiz hareket ederken işlemci serin kalır. Örnek olarak:

Eğer hız aşırtma konusunda deneyimli değilseniz bu adımı atlayabilirsiniz. İşlemci frekanslarını artırmak, yani overclock yapmak istiyorsanız aşağıdaki makalemize göz gezdirebilirsiniz.

Öte yandan, bazı işlemci ve anakartlarda tek tıkla hız aşırtma yapmamıza imkan veren özellikler mevcut. Örneğin birçok AMD markalı işlemci PBO (Precision Boost Overdrive) adı verilen bir teknolojiyle geliyor; soğutucu ve anakart uygunsa CPU frekasları ve performansı algoritmanın belirleyeceği şekilde artıyor.

AMD’nin Ryzen çipleri, şirketin yükseltme algoritmaları ve anakartlarda sunulan güç dağılım alt sistemleri nedeniyle mümkün olan en yüksek performansı sunmak için tasarlanıyor. Kırmızı takım ayrıca otomatik hız aşırtma imkanı tanıyan Precision Boost Overdrive (PBO) isimli bir özellik sunuyor. Böylelikle tek bir tıkla overclock yapmak mümkün.

AMD, yongaları için üç tür güç sınırı tanımlıyor: PPT (izin verilen maksimum güç tüketimi), TDC (maksimum sürekli akım) ve EDC (maksimum tepe akım). Bu ayarları manuel olarak yapabilir veya PBO özelliğini kullanabilirsiniz. PBO özelliğine Ryzen Master yazılımı veya BIOS aracılığıyla erişebilirsiniz.

Temel ön ayarlara bağlı kalırsanız PBO genellikle büyük performans kazançları sağlamıyor. PBO’yu aktif hale getirdiğinizde (Enabled) PPT/TDC/EDC sınırları önemli ölçüde yukarı çekiliyor. Ancak iki önemli ayar değişmiyor: PBO Scalar or Clock (saat hızı).

BIOS’tan ayrıldıktan sonra işletim sistemini kurma zamanı geldi. İşletim sistemi dediğimizde birçoğumuzun aklına Windows gelir. Günümüzde Windows 10 ve Windows 11 işletim sistemlerini kullanan milyarlarca kişi var.

Bunun yanında Linux dağıtımlarıyla yakından ilgilenen bir kitle de var. MX Linux, Manjaro ve Linux Mint günümüzdeki bazı popüler Linux dağıtımları.

Yaygın olduğundan dolayı burada Windows’a yoğunlaşacağız. Windows 10 ve Windows 11 kurulum işlemleri aslında oldukça basit. Aşağıya detaylı rehberlerimizi bırakıyoruz:

Bu rehberimizde FreeDOS yüklü gelen bir laptopa adım adım Windows 10 kuruyoruz.

Bu videomuzda da salt Windows 11 kurlumunu adım adım görebilirsiniz.

Windows kurulumundan sonraki ilk işlerden biri işletim sistemi güncellemelerini kontrol etmektir. Güncelleme yapmak bazı kullanıcıları korkutuyor olsa da, eğer internet erişimiz varsa yeni kurulumdan sonra mevcut tüm güncellemeleri kurmanızı tavsiye ediyoruz.

Hemen sürücü güncellemelerine geçmek, bilgisayarınızı kullanmak istiyor olabilirsiniz. Ancak genel olarak, sürücülerinizden önce Windows’u güncellemenizi öneriyoruz.

Sürücüler (driver), bir bilgisayarın donanım aygıtlarınızla iletişim kurmasını sağlayan yazılımlardır. Modern Windows işletim sistemleri gerekli sürücülerin büyük çoğunluğunu otomatik olarak algılayıp yükleme yeteneğine sahip, ancak Windows her zaman en iyi sürücüleri seçemeyebiliyor. Dahası, işletim sisteminiz tanımadığı bazı aygıtlar için sürücüleri hiç yüklemeyebilir.

Bilgisayarınıza bağlı farklı bileşenler olabilir, ancak en azından temel olarak anakart (çipset sürücüleri), ekran kartı ve ağ sürücülerini kurmalısınız. GPU sürücüleri için aşağıdaki yazılar size kolaylık sağlayabilir:

Intel & AMD yonga seti sürücülerini doğrudan anakart üreticinizin web sitesinden yükleyebilirsiniz.

Bilgisayarınızı aktif bir internet bağlantısıyla bir süre çalışır tuttuktan sonra diğer sürücüleri kontrol edebilirsiniz. Dediğimiz gibi, Windows bazı aygıtlar için sürücü bulmakta sorun yaşayabilir. Kontrol etmek için Windows Arama çubuğunu kullanarak “Aygıt Yöneticisi”ni açın ve tüm aygıtlarınıza bakın.

Eğer bir eksiklik varsa aygıtın kenarında uyarı simgesi çıkacaktır. Donanımın resmi ürün sayfasına gidip güncel sürücüleri indirebilirsiniz. Bazı çevre birimleri CD’de sürücülerle birlikte gelebilir, ancak bu sürücüler güncel olmayacaktır. Nitekim güncel sürücüler için araştırma yapmakta her zaman fayda var. Burada aygıtın Donanım Kimliği‘ni öğrenip, bunu Ctrl + C ile kopyalayıp Technopat Sosyal’de konu açarak yardım alabilirsiniz.

Sürücülerden devam edecek olursak, eğer isterseniz donanım üreticileri tarafından hazırlanan ek yardımcı programları kullanabilirsiniz. Örneğin AMD imzalı bir işlemciniz var. Örneğin Ryzen Master CPU modları arasında geçiş yapabilmek, sıcaklıkları ve saatleri kontrol edebilmek, hız aşırtma yapabilmek için başarılı bir yazılım.

Her şey hazır olduğuna göre sizin için faydalı olabilecek yazılımları bilgisayarınıza yükleyebilirsiniz. Farklı işlerde hayatınızı kolaylaştırabilecek sayısız program mevcut. Windows 10 ve 11’de zaten yüklenmiş olarak gelen bazı uygulamalar yok değil. Ancak bir bilgisayara yüklenmesi gereken temel uygulamaları sıralayalım:

Donanım takibi için kullanabileceğiniz bazı araçlar;

Kasa fanlarınızın ve CPU fanlarınızın dönüp dönmediğini zaten fiziksel olarak kontrol edebilirsiniz. Bununla birlikte, hem fanları hem de genel olarak donanımların sıcaklık değerlerini kontrol etmek isteyebilirsiniz. Bu konuda HWMonitor oldukça başarılı bir yazılım.

Sıcaklıklarınız çok yüksekse fiziksel olarak kontrol yapın, fan eğrisi ayarlarını gözden geçirin ve ayrıca soğutucu/termal macun kontrolü yapın.

Uygulama arayüzü tek bir bölümden oluşuyor ve tüm bilgiler bu sayfada yer alıyor. Uygulama sayfasında bileşenler ve karşısında Value, Min, Max değerleri yer alıyor. Bu değerler uygulama başladıktan sonra aktifleşiyor ve kapatıldığında tekrardan sıfırlanıyor.

Listenin başında anakart yer alıyor ve en üstte genelde üretici firmanın ismini görürüz.

Temperatures: Burada Adata markalı belleğimiz görünüyor. RAM bölümünde sadece sıcaklık değerleri yer alıyor. Belleklerde sıcaklık sorunları genelde pek görülmez ve stabil sıcaklıklarda çalışırlar.