Gökyüzüne baktığımızda Ay, genellikle soğuk ve hareketsiz bir uydu gibi görünür. Ancak 19 Nisan 1787 gecesi ünlü gökbilimci William Herschel, henüz aydınlatılmamış Ay yüzeyinden saatlerce süren, hatta Orion Bulutsusu kadar parlak bir ışık yayıldığını fark etti. Herschel’in tanık olduğu bu olay, günümüzde “Geçici Ay Fenomeni” (TLP) olarak adlandırılan, Ay yüzeyinin bir kısmının görünümünde kısa süreli değişiklikler anlamına gelen doğa olaylarından biriydi.

TLP’ler, parlak parlamalar, kırmızımsı veya mor lekeler ve puslu noktalar gibi farklı şekillerde kendini gösterebiliyor. İngiltere’deki Aberystwyth Üniversitesi’nden Anthony Cook, son iki bin yılda yaklaşık 3.000 TLP vakasının teleskoplar, kameralar veya sadece keskin gözler tarafından belgelendiğini söylüyor. Peki, Ay’daki bu tuhaf ve kısa ömürlü parlamalara tam olarak ne sebep oluyor? Uzmanlar, TLP’lerin süresinin bu gizemin çözülmesinde kilit rol oynadığını belirtiyor.

TLP’leri üretebilecek birden fazla fiziksel mekanizma bulunuyor ve bu mekanizmalar, parlamanın ne kadar sürdüğüne bağlı olarak farklılık gösteriyor.

Kısa süreli titreşimler (Milisaniyeler): Meteor çarpması

Japonya’daki Elektro-İletişim Üniversitesi’nden emekli profesör Masahisa Yanagisawa‘ya göre, bir dakikadan kısa süren süper hızlı titreşimlerin nedeni büyük olasılıkla meteor çarpması. Bu tür Ay Çarpma Flaşları (LIF’ler), çarpma enerjisinin Ay yüzeyindeki kayaları hızla ısıtmasından kaynaklanır ve kayalar soğuyana kadar parlarlar. 1990’larda yüksek hızlı kameraların yaygınlaşmasıyla bilim insanları bu flaşları kesin olarak tespit etmeye başladı ve Kasım 1999’daki Leonid meteor yağmuru sırasında ilk doğrulamalar yapıldı. NELIOTA programı gibi projeler sayesinde bugüne kadar yüzlerce LIF resmi olarak kaydedilmiş durumda.

Dakikalar süren ışıklar: Radon gazı salınımı

Dakikalarca süren Ay ışıkları ise farklı bir nedene işaret ediyor: Ay’ın iç kısmından salınan radon gazı… Araştırmalar, Ay’ın yüzeyinin altında biriken gazın “Ay depremleri” gibi tetikleyiciler tarafından patlayıcı bir şekilde serbest bırakıldığını öne sürüyor. Radyoaktif radon, bozunduğunda ışık üretir ve bu da onu Dünya’dan görülebilir hale getirir. Ayrıca, bu tür daha uzun süreli ışıkların gözlemlendiği noktalar, yüksek radon konsantrasyonlarının bulunduğu alanlarla örtüşmektedir.

Saatlerce süren parlamalar: Güneş rüzgarı etkisi

Herschel’in tanık olduğu gibi saatlerce süren çok uzun TLP’ler, bilim dünyasında en çok tartışılan konulardan biri. Bir teori, Güneş’ten yayılan yüklü parçacık akışı olan Güneş rüzgarının, Ay toz parçacıklarını iyonlaştırarak 100 kilometre yükseklikte devasa bulutlara dönüştürdüğünü öne sürüyor. Bu bulutlar, Ay’a yakın görünen yıldızlardan gelen ışığı kırarak Ay yüzeyini aydınlatıyor olabilir.

Ancak bazı modern araştırmacılar, özellikle NELIOTA projesinden Alexios Liakos, uzun süreli TLP’lerin varlığına şüpheyle yaklaşıyor ve bu tür uzun olayların genellikle Ay diskini geçen uyduların yansıması olabileceğini belirtiyor.

Yine de uzmanlar, Ay’da olağandışı bir parlama fark edildiğinde dikkatli olunmasını öneriyor. Bu, bir uydudan yansıyan basit bir ışık yanılsaması olabileceği gibi, binlerce yıldır gökbilimcileri meşgul eden gizemli bir TLP de olabilir.