Evrende jeolojik ve kozmik değişimler genellikle milyarlarca yıllık zaman dilimlerinde gerçekleşirken, gökbilimciler Satürn’ün ötesinde, küçük ve buzlu bir gezegende, yepyeni bir halka sisteminin oluşumuna adeta canlı tanıklık ediyor. Brezilyalı bir gökbilimci ekibi, 200 kilometre genişliğindeki centaur tipi gök cismi Chiron’un etrafındaki madde bantlarının yeni olduğunu ve hala şekillendiğini keşfetti.

Bulgular, Chiron‘un çevresindeki kaotik enkaz bulutunun, tamamen oluşmuş bir halka sistemine doğru geçiş yaptığını gösteriyor. Bu durum, bilim insanlarına evrende daha önce doğrudan gözlemlenmemiş, devam eden halka oluşumunun nadir bir anlık görüntüsünü sunuyor.

Çalışmayı yöneten Brezilya Ulusal Gözlemevi’nden Chrystian Pereira, bu keşfin kendileri için “heyecan verici bir sürpriz” olduğunu belirtti. Pereira, “Bu bize, Güneş Sistemi’nin canlı olduğunu ve insan zaman ölçeklerinde bile sürekli evrimleştiğini hatırlatıyor” dedi.

Chiron, asteroitler ve kuyrukluyıldızlar arasında bir geçiş formu olan centaur grubunda yer alıyor. Jüpiter ve Neptün arasında yörüngede dönen bu buzlu kaya parçası, Güneş Sistemi’nde halkalara sahip olduğu bilinen dört küçük gezegenden biri (Chariklo, Haumea ve Quaoar ile birlikte) olarak dikkat çekiyor. Ancak Chiron, bu grubun en dinamik üyesi olabilir.

Astrophysical Journal Letters dergisinde yayımlanan bu bulgular, bilim insanlarının hem bu küçük buzlu nesnelerin hem de Satürn ve Uranüs gibi dev gezegenlerin ikonik halkalarını milyarlarca yıl önce nasıl oluşturduğunu anlamalarına yardımcı olabilir.

On yıllık gizemli gelişim ve Roche sınırını aşan halkalar

1977’deki keşfinden bu yana gökbilimciler, Chiron’un zaman zaman parlayarak uzaya gaz ve toz püskürttüğünü gözlemlemişlerdi. Eylül 2023’te Dünya’dan bakıldığında, Chiron uzak bir yıldızın önünden geçerken, Brezilya’daki Pico dos Dias Gözlemevi yıldızın ışığında tekrarlayan düşüşler tespit etti.

Bu yeni veriler 2011, 2018 ve 2022’deki benzer olaylarla karşılaştırıldığında, Chiron’un merkezinden yaklaşık 270 ila 430 kilometre uzakta yörüngede dönen, on yıldan fazla bir süredir yerinde kalan üç belirgin, yoğun halka olduğu doğrulandı.

Ancak 2023 verilerindeki en büyük sürpriz, Chiron’un etrafında yaklaşık 190 kilometreden 800 kilometreye kadar uzanan yeni, dağınık bir disk benzeri yapının tespit edilmesi oldu. Pereira, bu daha geniş yapının muhtemelen son on yılda, yörüngeye yeni madde salan bir çarpışma veya patlama sonucu oluştuğunu düşünüyor.

Daha da ilginci, ekip, Chiron’dan yaklaşık 1.400 kilometre uzakta, Roche sınırının (halka malzemesinin bir uydu oluşturmak üzere birleşmesi gereken mesafe) çok ötesinde, sönük bir dış yapı keşfetti. Pereira, bu bölgede madde izine ilk kez rastlandığını ve bir şeylerin parçacıkların birleşip uydu oluşturmasını engellediğini düşündüklerini ekledi.

Şu anda araştırmacılar, bu tuhaf oluşuma yüzey altındaki uçucu buzların patlayarak toz ve buz fırlatmasının ya da küçük bir uydunun parçalanmasının neden olabileceği teorilerine odaklanıyor. NASA Goddard Uzay Uçuş Merkezi’nden Keighley Rockcliffe gibi uzmanlar, bu bulguların küçük cisimlerin etrafındaki halkaların nasıl bu kadar uzun süre varlığını sürdürebildiğine dair yeni sorular ortaya çıkardığını söylüyor.

Bu dinamik sistemi kesin olarak doğrulamak için, gökbilimciler Chiron’un yıldızların önünden geçtiği daha fazla olayı kaydetmeyi umuyorlar. Ancak Pereira, ideal bilgi kaydı için bu ilginç sistemi yerinde gözlemleyecek bir uzay görevinin başlatılması gerekeceğini belirtiyor.