Gök bilimciler, evrenin derinliklerinde şimdiye kadar kaydedilen en büyük kara delik parlamasına tanık olduklarını açıkladı. Dünya’dan 10 milyar ışık yılı uzaklıkta, J2245+3743 olarak adlandırılan Aktif Galaksi Çekirdeği’nin (AGN) kalbinde yer alan süper kütleli bir kara delikten yayılan bu devasa enerji patlaması, hem türünün en uzağı hem de şimdiye kadar gözlemlenen en parlak olay olarak bilim dünyasında heyecan yaratmış durumda.

Aktif Galaksi Çekirdekleri, merkezlerindeki beslenen süper kütleli kara deliklerin baskın olduğu galaksi bölgeleri. J2245+3743’teki bu kara delik, etrafındaki gaz ve tozdan oluşan yassı bir bulut şeklindeki yığılma diskinden zaten besleniyordu. Ancak bu rekor kıran parlama, kara deliğin normal beslenme sürecinin değil, çok daha dramatik bir kozmik olayın sonucuydu: Gelgitsel Bozulma Olayı (TDE).

Gelgitsel Bozulma Olayı nedir?

TDE, alışılmadık derecede büyük bir yıldızın, Güneş’in kütlesinin 500 milyon katı büyüklüğündeki bu kozmik devin yanına fazla yaklaşmasıyla meydana gelmiş durumda. Kara deliğin muazzam yer çekimi etkisi, yıldızı parçalara ayırarak kalıntılarını yutmaya başladı.

California Teknoloji Enstitüsü’nden Matthew Graham, “Bu, daha önce gördüğümüz hiçbir AGN’ye benzemiyor” diyerek olayın olağanüstü doğasını vurguladı. Enerji analizleri, bu nesnenin hem çok uzakta hem de inanılmaz derecede parlak olduğunu gösterdi.

Zwicky Geçici Tesisi (ZTF) tarafından 2018’de ilk kez tespit edilen parlama, birkaç ay içinde 40 kat daha parlak hale geldi. Zirve noktasında ise, daha önceki tüm kara delik parlamalarından 30 kat daha parlaktı ve 10 trilyon Güneş’in yaydığına eşdeğer miktarda enerji yayıyordu. Önceki en güçlü TDE, resmi adı ZTF20abrbeie olan ve “Korkunç Barbie” lakabını alan olaydı. Ekip üyesi K. E. Saavik Ford, bu durumu, “Güneşimizin tamamını Albert Einstein’ın ünlü E = mc² formülüyle enerjiye dönüştürürseniz, gözlemlemeye başladığımızdan bu yana bu parlamadan yayılan enerji miktarı budur” sözleriyle açıkladı.

Zaman yavaşlıyor: Dev bir yıldızın yutulma süreci

J2245+3743’teki parlamanın yavaş yavaş solmaya devam etmesi, araştırmacılara kara deliğin talihsiz yıldızı yutmaya hala devam ettiğini gösteriyor. Yutulan yıldızın tahmini kütlesinin, Güneş’in kütlesinin 30 katı olduğu tahmin ediliyor. Graham bu olayı, “balinanın boğazında ancak yarıya kadar inmiş bir balık” metaforuyla renkli bir şekilde ifade ediyor.

Araştırmacıların bu parlamayı detaylıca incelemesine yardımcı olan bilimsel bir gerçek daha var: Kozmolojik zaman genişlemesi. Süper kütleli kara deliklerin etrafındaki yer çekiminin o kadar büyük olması nedeniyle, olay ufku sınırına yaklaştıkça zamanın kendisi bile yavaşlıyor.

Graham, “Işık genişleyen uzayda bize doğru yolculuk ederken, dalga boyu uzuyor ve zamanın kendisi de uzuyor” dedi. Bu etki sayesinde, araştırmacılar olayı çeyrek hızda izleyebiliyorlar: “Buradaki yedi yıl, oradaki iki yıla denk geliyor. Olayı çeyrek hızda izliyoruz.” Bu zaman genişlemesi etkisi, ZTF gibi uzun süreli gökyüzü taramalarının bilimsel açıdan neden bu kadar değerli olduğunu gösteriyor.

J2245+3743 parlaması, bilim insanları için önemli çünkü şu ana kadar gözlemlenen yaklaşık 100 TDE’nin çoğu, aktif olmayan kara deliklerde meydana gelmişti. Bunun nedeni, aktif kara deliklerin yaydığı doğal emisyonların TDE’leri kamufle edebilmesi. Ancak J2245+3743’ün devasa boyutu, onu diğer AGN tabanlı TDE’lerden daha belirgin hale getirdi.

Bu uç noktadaki olay, ilk fark edildiği 2018’de hemen özel bir şey olarak algılanmadı. Hawaii’deki W. M. Keck Gözlemevi‘nden gelen veriler, parlamanın aşırı enerjik doğasını ancak beş yıl sonra, 2023’te ortaya çıkardı. Ekip ayrıca, bunun bir süpernova patlaması değil, istisnai derecede büyük bir yıldızı içeren bir TDE olduğunu doğruladı. Bu büyüklükteki yıldızlar nadirdir, ancak Ford, bir AGN’nin diski içindeki yıldızların diskin maddesini yutarak daha da büyüyebileceğini düşünüyor.

Bu güçlü parlamanın keşfi, evrenin dört bir yanında benzer olayların, sadece keşfedilmeyi beklediği anlamına geliyor. Araştırma ekibi, ZTF verilerini taramaya devam ederken, daha güçlü TDE’leri tespit etmesi beklenen Vera C. Rubin Gözlemevi‘nden gelecek yeni verileri merakla bekliyor.