Platon’un Mağara Alegorisi Nedir, Ne Anlatır?

Elbet ideoloji, insanın gördüğü dünyadan çok daha fazlasını manaya gayretinin bir sonucudur. İnsanlığın var olduğu günden beri filozoflar kimi kanılar ortaya atmışlardır. Bu filozoflardan en bilineni Platon, en bilinen fikri ise Platon’un mağara alegorisidir. Platon’un mağara alegorisi, ideoloji ile ilginiz olmasa bile en azından bir defa duymuş olduğunuz benzetmelerle dolu bir öyküdür.

Platon’un mağara alegorisi nedir herkes biliyor olsa da, Platon’un mağara alegorisi bize ne anlatıyor bundan emin olmayabilirsiniz. Zira ideoloji sadece bilmeyi değil, anlamayı ve düşünmeyi de gerektirir. Antik çağlardan beri anlatılan ve günümüz dünyasını bile şekillendirmemize yardımcı olan Platon’un mağara alegorisi nedir, bize ne anlatıyor gelin tüm ayrıntılarıyla inceleyelim.

Platon’un mağara alegorisi nedir?

Platon’un Devlet isimli yapıtının yedinci kitabında Sokrates tarafından anlatılan Platon’un mağara alegorisinde bir mağaraya zincirlenmiş üç beşerden bahsedilir. Bu beşerler sırf mağara duvarını ve birbirlerini görebilirler. Doğuştan beri bu halde olan üç insan, duvarda mağara girişinden yansıyan gölgeleri ve yankı yapan sesleri duymaktadırlar. Yani gerçeklik, onlar için sırf gölgeler ve yankı seslerdir.

Derken bu insanlardan biri zincirini çözer ve kendini mağaranın dışına atar. Ağır ışık yüzünden süreksiz körlük yaşadıktan sonra gözü alışarak aslında gördükleri şeylerin sadece birer gölgeden ve duydukları seslerin sadece yankılardan ibaret olduğunu anlar. Bir akarsu kenarına gidince sudaki yansımasını ve gölgesini görmesi ise her şeyi anlamasını sağlar.

Büyük bir hevesle mağaraya dönüp bu durumu anlattığı vakit ise arkadaşları tarafından meczup olmakla suçlanır. Onları kurtarmak istediğinde zincirli iki insan onun üzere delirmek istemediklerini söyleyerek mağarada kalmayı sürdürürler. Hatta zincirlerinden kurtulmuş olana saldırmayı bile denerler. Ne kadar anlatırsa anlatsın zincire vurulmuş iki insan bu durumu anlayamaz ve hayatlarını orada sürmeye devam ederler.

Platon’un mağara alegorisindeki benzetmeler:

• Mağara: Toplum
• Mağarada zincirlenmiş beşerler: Toplumun kesimi olan bireyler
• Zincir: Toplum içinde yaşayan insanları sınırlayan kurallar
• Süreksiz körlük: Yolunu kaybetme, şaşkınlık hissi
• Mağara duvarına yansıyan gölgeler: Toplum tarafından gerçek kabul edilenler
• Zinciri kıran insan: Fİlozof ya da sorgulayan insan

Platon’un mağara alegorisi bize ne anlatıyor?

İnsanlık, kalabalık kümeler halinde yani toplum olarak yaşamaya başladığı günden beri makul kurallar belirlemiş ve bu kurallar vakit içinde bazen genişlemiş, bazen daralmıştır. Farklı inançlara nazaran vahiy yoluyla yaratıcı tarafından gönderilen buyruklar, toplumsal kurallara eklenerek vakit içinde daha katı ya da daha rahat bir hale gelmiştir. Yani kurallar her vakit vardır.

Birey, toplumla ahenk içinde yaşamak istiyorsa belirlenen kurallara uymalıdır. Kurallar çerçevesinde yaşayan birey için tüm gerçeklik, bu çerçeve içinde yaşananlardır. Kurallar çerçevesinin ve toplumun dışında kalan şeyler ise birden fazla vakit zati rahatı yerinde olan bireyin ilgisini çekmez. Lakin bazen istisnalar olabilir.

Bir formda toplumdan daha meraklı olan bireyler, toplum ve kuralları dışındaki hayatı da öğrenmek isterler. Lakin içinde yaşadıkları ortamın dışına çıktıkları vakit bocalarlar. Sabırla yoluna devam eden birey, aslında içinde yaşadığı toplumun ve kuralların sadece kendi gerçeklikleri olduğunu fark eder. Aslında gerçeklik, onlara öğretilenden çok daha farklıdır.

Elbette artık gerçeği öğrenmiş birey, toplumuna dönüp de aslında içinde yaşadıklarının gerçek olmadığını söyler. Kurallarına katı bir biçimde bağlı olan toplumlar gerçekleri reddeder ve gerçeği söyleyenin başına olmadık şeyler getirir. Kurallarına çok da bağlı olmayan toplumlar ise gerçeği de göz önüne alarak birtakım yeni kurallar getirebilirler. Lakin kurallar, her vakit var olacaktır.

Platon, Mağara Alegorisi ile ne anlatmak istedi?

Platon’un mağara alegorisi günümüzden yüzlerce yıl evvel ortaya atılmış bir öyküdür. Anlatılmak istenen pek çok kişi için epey kolay görünür ve bu açıdan bir hikmet öyküsüne benzetilir. Vakit içinde Platon’un mağara alegorisi hakkında pek çok inceleme yapılmıştır. Kimileri bu alegorinin mükemmel olduğunu söylemiş, kimileri ise pek çok yanlış bulmuştur.

Esasen ideolojinin de maksadı tam olarak budur. Platon’un mağara alegorisi bize ne anlatıyor sorusunun aslında bir karşılığı olmamalıdır. Bu soru, pek çok yeni soru doğurmalıdır. Birtakım temel incelemeler için Platon’un mağara alegorisindeki benzetmeler ve öykü, muhakkak bir çerçeve üzerinden anlatılabilir. Fakat asıl istenen, bu öykünün bile çerçeveler dışında incelenmesidir.

Ateistler zincir için din, anarşistler zincir için devlet, sosyalistler zincir için kapitalizm, dindarlar zincir için şeytan, milliyetçiler zincir için dış güçler diyebilir. Mağarayı meskeni üzere gören de, hapishane üzere gören de olabilir. Cahillik mutluluktur diyorsanız mağaranın dışı nitekim sizi delirtebilir. Kimilerine gölgeler yeterken kimileri gölgeyi yaratanın peşine düşebilir. Yani, ideoloji işte.

Platon’un mağara alegorisi aslında bize ‘21. yüzyılda neden hala yüzlerce yıl evvel yazılmış kıssa üzerine konuşuyorsunuz?’ diye bile soruyor. Tahminen de kendi yarattığımız mağarada kendimizi zincirledik ve gölgeler o kadar hoş ki ne ışığın peşine düşmek istiyoruz ne de sahiden bir ışık olup olmadığını merak ediyoruz. Platon düşünmüş, biz hala düşünmeyi düşünüyoruz.

Yüzlerce yıldır ideoloji ile ilgilenenlerin en sevdiği öykü olan Platon’un mağara alegorisi nedir, bize ne anlatıyor üzere merak edilen soruları yanıtladık ve bu benzetmelerle dolu kıssa hakkında biraz düşünmeye çalıştık. Platon’un mağara alegorisi hakkındaki fikirlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.