Yüzyıllardır çözülemeyen gizem: Ünlü Nil nehrinin kaynağı tam olarak nerede?

Nil Nehri’nin kaynağının ne olduğu basit bir soru gibi görünse de, Dünya’nın en uzun nehrinin kökeni insanların binlerce yıldır cevabını aradığı bir soru. Yetenekli uyduların ve jeofizik bilgi birikiminin olduğu günümüzde bile, Nil’in kaynağına ilişkin romantik muamma halen tam manasıyla çözülebilmiş değil.

En basit cevap, Nil Nehri’nin iki ana kaynağı olduğudur: Etiyopya’dan gelen, tüm Nil yükünün üçte ikisini oluşturan Mavi Nil ve ayrıca Afrika Büyük Gölleri ve ötesinden gelen Beyaz Nil. Ancak, tarihte birkaç adım geriye gidersek, işlerin biraz daha karmaşıklaştığını görüyoruz.

Eski Romalılar, “Nil’in başını aramak” anlamına gelen Latince “Nili caput quaerere” şeklinde bir söze sahipti. Bu söz, ulaşılamaz veya imkansız bir hedef için gösterilen çılgınca bir çabayı anlatmak için kullanılıyordu.

İmparator Nero, Nil’in kaynağını arıyor

Zorluklar karşısında geri çekilmeyi sevmeyen Romalılar, MS 60 ila 61’de imparator Nero tarafından başlatılan bir görevde Nil’in kaynağını bulmaya çalıştı. İmparatorun kişisel muhafızlarından oluşan küçük bir grup, Etiyopyalı rehberlerin yardımıyla Nil boyunca Afrika üzerinden bilinmeyene doğru yola çıktı.

Kaynak olduğuna inandıkları önemli bir su kütlesine ulaştıkları söylense de araştırmalarını nerede sonlandırdıkları belli değil. Bazıları ulaştıkları noktanın günümüzde Güney Sudan içinde kalan Juba yakınlarındaki bir geçit olduğunu söylerken, diğerleri Uganda’da Murchison Şelaleleri civarında daha güneye ulaştıklarına inanıyor.

Her iki durumda da, aradıkları sonuca ulaşamadılar. Nero MS 68’de intihar ederek öldü ve görünüşe göre, Roma Mısır’ının ötesinde Afrika’yı işgal etme olasılığının olmadığına karar verilmesinin ardından bu arayış büyük ölçüde gündemden silindi.

Mısırlılar da Nil’in kaynağını aradı

Romalılardan önce, Eski Mısırlılar da Nil’in kaynağını bulmaya çalışıyordu. Nil, uygarlığın topraklarını beslemek ve bir ulaşım yolu olarak hizmet etmek de dahil olmak üzere Eski Mısır uygarlığının en önemli doğal varlıklarından biriydi.

Nil’i Sudan’daki Hartum’a kadar takip ettiklerine ve kaynağının Etiyopya’daki Tana Gölü’nden Mavi Nil olduğuna karar verdiklerine inanılıyor. MÖ 3. yüzyılda Mısır’ı yöneten Firavun Ptolemy II Philadelphus tarafından emredilen bir keşif gezisinin, Mavi Nil’in kaynağının Etiyopya dağlarından kaynaklanabileceğini belirlediği bildiriliyor. Mavi Nil düşünceleri doğru yoldaydı, ancak eski Mısırlıların bu muammanın diğer önemli parçası olan Beyaz Nil’i keşfettiklerine dair hiçbir kanıt bulunmuyor.

Nil Nehri’nin gerçek kaynağı ne?

Günümüzde, Nil’in genel olarak iki kaynağı olduğu konusunda bir fikir birliği var: Kuzeye Mısır’a doğru devam etmeden önce Sudan’ın başkenti Hartum’da buluşan Mavi Nil ve Beyaz Nil. Mavi Nil, Etiyopya’nın Tana Gölü’nden doğudan çıkarken, Beyaz Nil, Uganda’daki Jinja’dan çıkan Victoria Gölü’nün çevresinde ortaya çıkıyor.

Bu nedenle, Afrika’nın bölgelere göre en büyük gölü olan Victoria Gölü, genellikle Nil’in kaynağı olarak kabul edilir. Ancak bu bile ilk bakışta göründüğünden daha karmaşıktır. 2016 yılında Geographical dergisinde yazan ünlü maceracı Sir Christopher Ondaatje, Victoria Gölü’nün kendisinin diğer nehirler tarafından beslenen bir rezervuar olduğunu belirtti.

Ondaatje, 1996’da Nil nehrinin kaynağını bulmak için Afrika’da bir keşif gezisine çıktı ve Victoria Gölü’nün sularının Albert Gölü’ne aktığını buldu. Beyaz Nil doğrudan Albert Gölü’nden değil, Demokratik Kongo Cumhuriyeti’ndeki Ruwenzori Dağları’ndan çıkan Kagera Nehri ve Semliki Nehri’nden akıyor. Bu yüzden, Beyaz Nil’in doğrudan Kagera Nehri ve Semliki Nehri’ne kadar izlenebileceğini savunuyor. “Ruwenzoris, Victoria Gölü kadar önemli bir Nil suyu kaynağıdır” diye yazıyor.

Sonuç olarak, Nil Nehri’nin tek bir kaynağı olmadığı ve karmaşık bir nehirler ve diğer su kütleleri sisteminden beslendiği açık bir şekilde görülebiliyor. Ama bugün bile kimse, bu kaynakları tam olarak açıklayamıyor.